KIYI KUMULLARI KORUNUYOR MU?

Kıyı kumullarının korunması konusunda 20.08.2008 tarihinde Haberanaliz.net online gazetesinde bir yazı yazmıştık.  Özetle Türkiye’de koruma önceliğinin ekosistem öncelikli olmadığı ve korunan alan statüsü verilen alanlardaki kıyı kumullarının bırakın korunmasını, koruma statüsünden sonra tahribatların daha da artmasına örnekler vermiştik.

Türkiye’de korunan alanların sorumluluklar 3 ayrı bakanlığa verilmiştir.

Tarım ve Orman Bakanlığı: Biyogenetik rezerv (1 adet), Biyosfer rezervi (1 adet), Milli parklar (50 adet), Muhafaza ormanı (55 adet), Ramsar alanı (14 adet), Sulak alanlar (131 adet), Tabiat anıtları (111 adet), Tabiat (doğa) parkları (273 adet), Tabiat koruma alanları (32 adet), Yaban hayatı geliştirme sahası(85 adet) ve Yaban hayatı koruma sahası (677 adet).Toplam 1.430 adet.

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı: Anıt ağaçlar (9.295 adet), Kesin korunacak Hassas saha (16 adet), Mağaralar (yaklaşık 40.000 adet)ve Özel çevre koruma bölgeleri (19 adet).Toplam 49.330 adet.

Kültür ve Turizm Bakanlığı: Arkeolojik sit alanı (18.933 adet), Doğal sit alanları  (2.572 adet), Dünya mirası (21 adet), Kentsel Sit Alanı (299 adet), Miras alan (1.248 adet) ve Tarihi sit alanı (171 adet).Toplam 23.244 adet.

3 bakanlığın koruma alan sayısı toplam 74.004 adet.

İçerisinde kıyı kumulu olan milli parklar:Troya

İçerisinde kıyı kumulu olan sulak alanlar:Akyatan Gölü, Beymelek Lagünü, Demre Çayağzı Kuş cenneti, Dipsiz lagünü, Göksu deltası,

Gönen deltası, Kızılırmak deltası, Kocaçay Deltası, Kumkale deltası,

Meriç deltası, Mileyha sulak alanı, Yeşilırmak deltası ve Yumurtalık Lagünü.

İçerisinde kıyı kumulu olan Tabiatı Koruma Alanları:Kasatura körfezi, Sarıkum ve Yumurtalık lagünü.

İçerisinde kıyı kumulu olan Tabiat Parkları:Çilingoz, Küçük Kargı,Ölüdeniz Kıdrak ve Sarımsaklı

İçerisinde kıyı kumulu olan Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları:Akyatan Gölü, Bafra Kızılırmak deltası ve Tuzla Gölü.

İçerisinde kıyı kumulu Özel Çevre Koruma Alanları:Belek, Datça-Bozburun, Fethiye-Göcek, Gökova, Göksu Deltası, Köyceğiz-Dalyan,Patara ve Saros Körfezi.

İçerisinde kıyı kumulu olan Doğal sitler: Lara Kumul ve Ormanları veSorgun Kumul Alanı

İçerisinde kıyı kumulu bulunan korunan alan sayısı 34. Ancak bunlardan Lara Kumul ve Ormanları ile Sorgun Kumul Alanı dışındakiler özellikle kıyı kumullarını korumak için tesis edilen korunan alanlar olmadıkları için, buralardaki kıyı kumulları korunamamıştır.

Lara kumul ve ormanları:06 Ocak 2020 tarihinde Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından “Doğal Sit - Nitelikli Doğal Koruma Alanı” olarak tescil edilmiştir.

Sorgun kumul alanı:1989 yılında Prof. Dr. Géhu ve tarafımdan acilen koruma altına alınmasını önerdiğimiz bu kumul 04 Şubat 2022 tarihli ve5176 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile “Kesin Korunacak Hassas Alan”olarak tescil edilmiştir.

2020 ve 2022 yıllarında alınan bu koruma kararları bu 2 kumul alanında birçok önemli bitki topluluğu ve birçok önemli bitki türü buralardan kaybolduktan sonra alınmış kararlardır. Koruma kararlarına itirazımız yok ama bu kumulların hangi biyolojik özelliklerinden dolayı koruma altına alındıkları belli değildir. Ancak koruma kararı fiilen uygulanabilirse bu 2 kumulun kendini tekrar onarması açısından önemli olacaktır. Umarım bu kumulların kendini onarmasına izin verilir.

Türkiye’de 74.004 korunan alana rağmen korumanın temelinde ekosistem çeşitliliği esas alınmadığı için Türkiye’nin ekosistem çeşitliliği, bu ekosistemlerin kapladıkları alanlar ve bulundukları yerler ve tehlikede olanların tespiti yapılmamış ve buna göre korunan alanlar düzenlenmemiştir. Bu çerçevede Türkiye’de kıyı kumullarının sayısı, alanları, biyolojik zenginlikleri (bitki türü ve bitki topluluk sayıları) 1980 öncesi nasıldı ve zaman içinde nasıl değişmekte olduğu çıkarılmamış ve kıyı kumullarımız koruma altına alınmamıştır.

1987 yılındaki Avrupa Konseyi projesi ile K.B. Anadolu kıyılarında yaptığımız araştırmada Doğal rezerv olarak sınıflandırılacak büyük önemdeki 4 alan ile korunmaya layık 5 alan tespit ettik. 1988 yılında Akdeniz kıyılarında 6 alanın acilen koruma önlemlerinin alınmasını önermemize rağmen  toplam 15 kıyı alanı koruma altına alınmadı. Türkiye’de doğal alanların korunması demek,bir alana koruma statüsü vermekle olmuyor. Koruma için, etkin önlemlerin (fiziki önlem, koruma personeli vb.) alınması ve alınan önlemlerin işe yarayıp yaramadığını saha araştırmaları yaparak araştıran bilim komisyonlarının da olması gerekir.

Sonuç; Türkiye, korumadan sorumlu 3 bakanlık, 208 üniversite ve koruma statüsü verdiği 74.004 alana rağmen 1965-1972 toprak haritalarında gösterilen plajlar dışındaki 110 büyük kıyı kumul ekosistemini korumamış vebu kumulların kendisini veya doğasını (bitki toplulukları ve bitki türlerini) yok etmiştir. Hiçbir kumul doğa tahribinden kurtulamamıştır. Türkiye’de, dünya ülkelerine “bakın biz modern bir ülkeyiz ve şu kıyı kumullarını koruduk” diye gösterip gururlanabileceğimiz bir kıyı kumulu bulunmamaktadır.